مطالعات متعدد، دستورالعمل‌های مجلات و سخنرانی‌های آموزشی زیادی درباره نحوه نگارش مطالب علمی‌وجود دارند که موید نقش قابل تأمل جدول‌، شکل‌ و نمودار (جزئیات نمایشی) در بالا بردن کیفیت نوشته‌ها هستند. این اقلام نمایشی در مرحله غربالگری و گزینش مقاله، دیدی کلی از یافته‌های مطالعه را پیش چشم بازبین‌ها و سردبیران مجلات قرار می‌دهد، و پس از آن انتشار مقاله، همین نقش را برای خوانندگان پی می‌گیرند (خوانندگانی که برخی از آنان فقط این اقلام را از نظر می‌گذرانند و اساساً با بقیه مطالب نوشته کاری ندارند). این عناصر بصری در ارائه هر چه واضح‌تر و موجز‌تر نتایج دقیق و روابط پیچیده، الگوها، و نظام‌ها؛ کاهش طول نوشته‌ و افزایش درک خواننده از نتایج مطالعه چاپ شده به کمک نویسندگان می‌شتابند. در عین حال که جدول‌ها و شکل‌های به خوبی ارائه شده در مقالات تحقیقاتی با کارآمدی زیاد، می‌تواند به دریافت و انتقال اطلاعات بپردازند، جدول‌ها و شکل‌هایی که ضعیف ازائه شده باشند می‌تواند خوانندگان را به اشتباه واداشته و در اثربخشیمقاله اختلال ایجاد نمایند. مقاله حاضر در پی ارائه برخی دستورالعمل‌های ضروری برای استفاده موثر از جدول‌ها و نمودارها در مقالات تحقیقاتی است تا به نویسندگان در یافتن تعادل مناسب یاری رساند.

طراحی مقاله: موقعیت مناسب استفاده از جدول‌ها و شکل‌ها در مقالات علمی

تولید جدول‌ها و شکل‌های موثر نیازمند برنامه‌ریزی دقیقی است که از خود مرحله نوشتن مقاله شروع می‌شود. نحوه انجام آن بدین شکل است:

• اول، بررسی کنید مجله هدف‌تان در مورد این مسئله چه نظری دارد. برخی از نشریات تعداد جدول‌ها و نمودارها را محدود کرده و نیز دستورالعمل خاصی درباره نحوه طراحی اقلام تصویری دارند.
• بعد، در مورد این‌که می‌خواهید بینابین اطلاعات کلیدی از جدول، شکل‌ یا متن استفاده کنید تصمیم‌گیری نمایید. (برای داشتن ذهنیتی بهتر درباره این تصمیم به جدول 1 مراجعه کنید.)
• پس از تصمیم‌گیری در مورد استفاده از یک عنصر تصویری، عنصر تصویری را انتخاب کنید که به بهترین و مناسب‌ترین شکل ممکن مقصودتان را برآورده می‌کند؛ این‌که می‌خواهید خواننده روی چه بخشی بیشتر تمرکز کند و چه چیزی را می‌خواهید بیشتر نمایش دهید. (برای اطلاعات بیشتر به جدول 1 مراجعه کنید.)
• در نهایت، به منظور حصول اطمینان از این‌که جدول‌ها و شکل‌هایتان به خوبی طراحی شده‌اند، از دستورالعمل‌های بهترین شیوه نگارشی درج شده در بخش سه پیروی کرده و نمونه‌های ارائه شده در بخش چهار مقاله حاضر را بررسی کنید.

جدول 1: چگونه برای ارائه اطلاعات از میان جدول‌ها، نمودارها، و متن یکی را انتخاب کنید

بهترین شیوه ارائه جدول‌ها و شکل‌ها در مقالات علمی

دستورالعمل‌های عمومی:

1. اطمینان حاصل کنید که عناصر نمایشی گویا باشند: برخی از خوانندگان (و قطعاً مصححین و سردبیران مجلات نیز) ابتدا به ساکن و پیش از خواندن کل متن توجه خود را به جدول‌ها و شکل‌ها معطوف می‌کنند، بنابراین این عناصر نمایشی باید کامل و گویا باشند.
2. ارجاع بدهید، اما تکرار نکنید: از متن به منظور جلب توجه خواننده نکات کلیدی و با اهمیت جدول یا شکل استفاده کنید، اما جزئیات را تکرار ننمایید. به عنوان مثال، می‌توانید یافته اصلی خود را برجسته کنید (مثلاً، «همانطور که در شکل 1 نشان داده شده، دریافتیم که درمان تنها در 24٪ از موارد موثر بوده است.»)، اما ارزش‌های دقیق را بازگویی نکنید (مثلاً، « همانطور که در جدول 2 نشان داده شده، 32٪ از افراد گزینه 1، 12 درصد گزینه 2، 10٪ گزینه 3 و 46٪ گزینه 4 را انتخاب کردند.»). این مسئله هدف از درج جدول یا شکل را (بهره وری و نظم و ترتیب) برآورده نمی‌سازد.
3. سازگار باشید: اطمینان حاصل کنید که بین ارزش‌ها یا اطلاعات درون جدول (به عنوان نمونه، حروف اختصاری، نام نام گروه‌ها، نام درمان) و مطالب موجود در متن سازگاری وجود داشته باشد.
4. از عناوین واضح و حاوی اطلاعات استفاده کنید: عناوین جدول‌ها و شکل‌ها نباید گنگ و نا‌مفهوم باشد بلکه باید توصیفی مختصر از هدف یا محتویات جدول یا شکل باشد و ایده‌آل آن است که باید توجه خواننده را به آنچه که مد نظر شماست جلب کند (مثلاً، مزایا و معایب استفاده از خواب درمانی در مواجهه با بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی). همچنین اطمینان حاصل کنید که نام سر ستون‌ها، برچسب نمودار‌ها، برچسب شکل و غیره واضح و به شکل مناسب انتخاب شده باشد.
5. به دستورالعمل‌های مجله پایبند باشید: بررسی کنید که مجله دلخواهتان در مورد مسائلی همچون تعداد جدول‌ها و نمودارها، سبک شماره‌بندی، عناوین، وضوح تصویر، فرمت‌ فایل‌ها و غیره چه نظری دارد و سپس به دقت از این دستورالعمل‌ها پیروی کنید.

دستورالعمل‌هایی برای جدول‌ها:

1. جدول‌ها تکراری را ترکیب کنید: جدول‌ها و شکل‌هایی که اطلاعات تکراری ارائه می‌کنند به جای این‌که موجب افزایش انتقال اطلاعات شوند، مختل کننده ارتباط خواننده با متن هستند. عناوین جدول‌ها و شکل‌ها خود را بررسی کنید و ببینید آیا اطلاعات یا داده‌های مشابه یا یکسانی ارائه می‌کنند؟ اگر چنین چیزی صحت دارد، در درج آن‌ها تجدید نظر کرده و جدول‌ها یا نمودارها را ترکیب یا حذف کنید.
2. داده‌ها را تقسیم کنید: هنگام ارائه مقادیر زیادی از اطلاعات، داده‌ها را به دسته‌های واضح و مناسب تقسیم کرده و آنها را در قالب ستون‌هایی با عناوین دقیق و توصیفی ارائه کنید            .
3. حجم اطلاعات را در جدول‌ها کنترل کنید: اگر داده‌های شما بسیار گسترده بوده و جدول‌هایی درهم‌ریخته یا طولانی ایجاد خواهد کرد، سعی کنید این گونه جدول‌ها را در قالب بخش ضمیمه یا الحاقی بیاورید.
4. درهم و برهمی ‌جدول‌تان را اصلاح کنید: اطمینان حاصل کنید که فضای کافی بین ستون‌ها و ردیف وجود داشته باشد و نحوه صفحه آرایی متن باعث ایجاد شلوغی و در‌هم ریختگی بیش از حد جدول نشود.

دستورالعمل‌هایی برای‌ شکل‌ها:

1. از وضوح تصویر اطمینان حاصل کنید: مطمئن شوید که تمام قطعات شکل روشن و واضح است. از فونت استاندارد استفاده کنید؛ بررسی کنید که برچسب‌ها در در برابر پس زمینه شکل خوانا باشند؛ و اطمینان حاصل کنید که تصاویر زنده و روشن باشند.
2. از نماد برای توضیح پیام کلیدی استفاده کنید: نماد‌ها برای اثربخشی شکل رکنی اساسی هستند. از آنها برای جلب توجه مخاطب به پیام اصلی و همچنین برای توضیح اختصارات و علائم استفاده کنید.
3. تمام بخش‌های مهم را برچسب‌ بزنید: تمام قسمت‌ها و بخشهای کلیدی دیاگرام‌های شماتیک و عکس‌ها، تمام محورها، منحنی‌ها و مجموعه داده‌های موجود در نمودار و پلات‌های داده را برچسب بزنید.
4. جزئیات ارائه کنید: در تصاویر و نقشه‌ها خط مقیاس قرار دهید؛ هر کجا مقداری ذکر شده، واحد آن را مشخص کنید؛ در نقشه‌ها و شماتیک از نماد استفاده کنید؛ روی نقشه‌ها عرض و طول جغرافیایی را مشخص کنید.

نمونه‌هایی از جدول‌ها و نمودارها خوب

در این بخش یک نمونه خوب و مناسب که در طراحی آن استاندارد‌ها به خوبی رعایت شده، برای جدول و شکل ارائه شده است.

جدول زیر از یک پژوهش در زمینه علوم تغذیه و در مبحث در پرورش جوجه پنگوئن ماکارونی برگرفته شده و به دلایل زیر نمونه ای است از یک جدول موثر:

1. عنوان به وضوح آنچه در جدول است را توصیف می‌کند.
2. سر ستون‌ها توصیفی بوده و به وضوح نشان دهنده ماهیت داده‌های ارائه شده هستند.
3. اطلاعات به منظور وضوح بیشتر به چند دسته تقسیم شده است.
4. جدول خود-گویا بوده و حتی بدون نیاز به مراجعه به اصل مقاله، قابل درک  و فهم است.
5. از حروف بزرگ ابتدای کلمات بالا و یادداشت برای ارائه اطلاعات اضافی بیشتر و توضیح کافی مطلب استفاده شده است.
6. بین ستون‌ها و ردیف‌ها فاصله کافی در نظر گرفته شده است؛ جانمایی پاکیزه است؛ و فونت خوانا است.

نمونه‌ای از یک شکل (نمودار) موثر

شکل زیر از یک مقاله درباره اثر صخره‌های مرجانی به عنوان موج شکن طبیعی برداشته شده که در موارد زیر نکات مثبتی دارد:

1. عنوان حاوی اطلاعات گویا است که بلافاصله به خواننده می‌گوید قرار است در نمودار چه چیزی ببیند.
2. محور‌ها به وضوح برچسب خورده‌اند.
3. کلید شکل به وضوح مشخص می‌کند هر عنصر در نمودار گواه چیست.
4. نماد شکل در پایین آن توجه خواننده را به نکات کلیدی نمودار جلب می‌کند.
5. نوشته‌ای در زیر شکل منبع آن را ذکر می‌نماید.
6. نمودار دو بعدی و فاقد درهم‌ریختگی ‌است.

نتیجه‌گیری

جدول‌ها و نمودارها، یا همان اقلام نمایشی، ابزار ارتباطی قدرتمندی هستند که به مقاله شما حس حرفه ای بودن می‌دهند، توجه علاقه خوانندگان را جذب و حفظ می‌کنند و به طور موثر، مقدار زیادی اطلاعات پیچیده را در کمترین جا ارائه می‌دهند. علاوه بر این، از آن‌جاییکه با جلب توجه اغلب سردبیران و ممیز‌های مجلات به این عناصر نمایشی، آن‌ها وادار می‌شوند مقاله‌تان را به صورت کامل مطالعه کنند، نمی‌توان از اهمیت این عناصر نمایشی چشم پوشی کرد.

منبع: نکاتی درباره استفاده موثر از جدول‌ها و نمودارها در مقالات تحقیقاتی